مسافران، نگاهی منتقدانه به ناهنجاری‌های جامعه

همزمان با پخش سریال «مسافران» از شبکه آی فیلم، نگاهی به سیر داستانی این مجموعه تلویزیونی و نگاه انتقادی آن به ناهنجاری‌های جامعه می اندازیم. 

به گزارش آی‌فیلم به نقل از روزنامه خراسان، میهمانانی ناخوانده از کره ای دیگر به زمین می آیند، با این هدف که زندگی اهالی زمین را بررسی کنند تا مانع از حمله نیروهای سرزمین شان به زمین شوند. آن ها از میان همه کشورهای جهان، ایران را برای تحقیق انتخاب می کنند! این فضایی ها که خود را مسافرانی از سوئد می خوانند، پس از آن که خانه ای را اجاره می کنند، در تعامل با زمینی ها به عجایب رفتاری انسان ها پی می برند.
اگرچه این عجایب رفتاری در ابتدا برای آن ها غیرقابل هضم است و گاهی روبات آن ها، دچار اختلالات مداری می شود ولی آن ها بعد از مدتی خود را با شرایط محیط وفق می دهند؛ با آداب و رسوم رایج در جامعه ایران خو می گیرند و به اصطلاح «زمینی وار زندگی می کنند.» بعد از مدت کوتاهی به طور تصادفی، یک زمینی به نام «فرید افروخته» متوجه می شود که آن ها فضایی اند. از آن زمان، فرید نقش معرف آداب و فرهنگ و کردار و رفتار و گفتار انسان ها، برای فضایی ها را برعهده می گیرد.

سریال «مسافران» به کارگردانی رامبد جوان، اگرچه دارای ظاهری نو می باشد، اما به واقع تقلیدی سبک از سبک مهران مدیری است. مهران مدیری بود که برای نخستین بار، فرهنگی جدای از فرهنگ رایج خلق کرد تا در آن فرهنگ به اصطلاح بیگانه، دست به نقد برخی آداب و رسوم و رفتارهای ناروا و سبک ایرانیان بزند. مهران مدیری با خلق فرهنگ «برره» در ابتدایی ترین شکل آن یعنی در سریال «پاورچین»، قصد داشت که برخی آداب و رسوم و رفتارها و گفتارهای ناشایست رایج در بین مردم را به نقد بکشد و آن را در قالب طنزی جالب و دیدنی برای مردم قابل هضم کند. او حتی در این سریال در سطحی بسیار ابتدایی تهاجم فرهنگی غرب را به فرهنگ ایرانی نشان داد. آن هم زمانی که هنوز بحث تهاجم فرهنگی از سوی غالب مردم جدی گرفته نمی شد!

بیشتر بخوانید: 

نقد سریال مسافران 

اپلیکیشن غیبت را دانلود کنید

واقعا ما زمینی‌ها چه جوری هستیم؟

آدم فضایی ها هم از سوسک می‌ترسند!

به نوعی این سبک انتقادی، سبکی نو بود که مدیری را از سرزنش های آینده رها می ساخت و او را از خشم احتمالی برخی از اقوام ایرانی مصون می کرد. چرا که مدیری نمی گفت که این رفتار بد متعلق به فلان منطقه ایران است، بلکه آن را به اهالی «برره» نسبت می داد که تعدادی از آن ها، در تهران ساکن بودند و رفتارشان در تعامل با رفتار تهرانی ها (به نمایندگی از کل ایران) دچار تناقضاتی می شد. خوب یا بد بودن این مجموعه یا ضعیف یا قوی بودن آن، چیزی نیست که بعد از گذشت چندین سال از پخش آن، مورد بررسی قرار گیرد. اما این واقعیت بر ما پنهان نیست که این سریال طرفداران زیادی داشت و اگرچه در همان زمان مورد انتقاد برخی افراد قرار گرفت که: «مدیری با این سریال بی اخلاقی را رواج می دهد»، اما نقش موثر این سریال و قوت آن، اینک با وجود سریال «مسافران» بیشتر به چشم می آید. به هر حال ما کمال فرهنگ «برره» را، بعد از مدتی در سریال «شب های برره» می بینیم. در این جا به جای آن که تعدادی از اهالی برره به تهران رفته باشند، یک تهرانی تحصیل کرده روزنامه نگار به برره تبعید شده است.

اینک این روزنامه نگار، نمادی از عقل سلیم و نماد واقعی فرهنگ صحیح ایرانی است که با دید انتقادی، به بررسی فرهنگ برره می پردازد. جالب آن که شبیه همین مطلب در سریال «مسافران» هم گنجانده شده است. یعنی فردی به نام فرید که یک نویسنده است، سعی در به تصویر کشیدن اخلاق و کردار و گفتار درست دارد! 
در بررسی آثار مهران مدیری از سریال «پاورچین» به بعد و مقایسه آن با سریال «مسافران»، این واقعیت غیرقابل انکار مشهود است که «مسافران» تقلیدی ناپخته از طرز کار مهران مدیری است. آن چه باعث شده سریال «مسافران» در رقابت جذب مخاطب پلکان پایین تری نسبت به سریال های دیگر در حال پخش را کسب کند، همین نکته است. البته نکته دیگری هم به غیر از تقلیدی بودن این سریال وجود دارد و آن این که اگرچه مدیری به خلق فرهنگی، برای بیان انتقاد دست می زد، اما به نحو بسیار استادانه ای مفاهیم انتقادی را در سیر حرکتی داستان قرار می داد که یک وصله ناچسب را تشکیل ندهد؛ این اقدام او در برخی مواقع، موجب می شد که مخاطبین متوجه وجود مفاهیم انتقادی نشوند و این مفاهیم فقط تاثیر خود را در ناخودآگاه ذهن مخاطب داشته باشند. البته این روش، هم در تاثیرگذاری هدف موثرتر است و هم باعث زیباتر شدن اثر می شود. در حالی که سریال «مسافران»، به جای آن که سیر داستانی باشد که در آن انتقاد گنجانده شده باشد، انتقاداتی است که سیر داستانی گرفته است! این واقعیت است، که باعث مقبولیت به نسبت کمتر این سریال شده است. 
م ن/ ا ز